"Cậu ta thật điên rồ", HLV Goran Ivanisevic nói về Novak Djokovic với cái lắc đầu khi trả lời phỏng vấn giữa mùa 2023 - một trong những mùa đỉnh cao của Djokovic. Theo Ivanisevic, ngay cả khi đang cầm danh hiệu trên tay, Djokovic vẫn than vãn về những mặt yếu kém của bản thân.
Djokovic trong một trận đấu tại Mỹ Mở rộng 2023, nơi anh nối dài kỷ lục Grand Slam lên con số 24. Ảnh: Reuters
Ivanisevic chứng kiến thái độ đó của Djokovic ngày càng thường xuyên, đặc biệt trong bốn năm gần đây. Tay vợt Serbia thường đến sân tập với tâm trạng khó chịu, cho rằng trận đấu vừa qua là một thảm họa, rằng anh phải tiến bộ hơn nữa về mọi thứ. Giao bóng, tấn công, trái tay - một trong những cú trái được ca tụng là tuyệt nhất trong lịch sử - tất cả đều là mớ hỗn độn trong suy nghĩ của Djokovic.
Djokovic hầu như không thể hiện bất kỳ sự công nhận nào với bản thân, dù đang sở hữu kỷ lục 24 Grand Slam, 40 Masters 1000, 34 danh hiệu lớn nhỏ khác sau hơn 1.000 trận thắng. Suy nghĩ duy nhất mà Nole thể hiện cho Ivanisevic thấy là anh cần cải thiện bản thân thế nào để không bị đối thủ "nấu chín".
Những tay vợt giỏi luôn khao khát tiến bộ hơn, và Djokovic không phải ngoại lệ. Nhưng khao khát đến cực đoan như Djokovic và tìm ra phương pháp để cải thiện lại là điều hiếm thấy. Lặp đi lặp lại phong độ đỉnh cao, mùa này sang mùa khác ở cả ba mặt sân là thử thách lớn, với bất cứ huyền thoại nào.
2015 là mùa giải Djokovic chơi thứ quần vợt đỉnh cao hay bậc nhất từng thấy. Đó là năm Djokovic thường nhắc đến mỗi khi được hỏi về phiên bản tốt nhất của anh. Nhưng từ sau đỉnh cao đó, Djokovic dường như vẫn chơi ở cấp độ tương tự hoặc tốt hơn. Anh vẫn vào chung kết cả bốn Grand Slam năm 2023 và thắng ba trong số đó. Nếu Carlos Alcaraz không xuất thần ở những game cuối set năm thì Djokovic đã thâu tóm luôn Wimbledon để tạo nên mùa giải vĩ đại nhất của anh.
Khi các đối thủ lần lượt bị bỏ lại phía sau trong cuộc đua Grand Slam với Rafa Nadal đứng gần nhất đang kém hai danh hiệu, người duy nhất còn lại để Djokovic so sánh chính là anh.
Djokovic không còn chơi như 2015, mùa giải anh càn quét với 11 danh hiệu sau 15 trận chung kết, hạ ba người khác trong "Big 4" với tổng tỷ số 15-4, gồm 4-0 với Nadal. Djokovic ở tuổi 36 đang tấn công nhiều hơn, phòng ngự ít hơn để rút ngắn thời gian giằng co trên sân. Nhưng có một điều không thay đổi là những điểm thắng quan trọng vẫn thường thuộc về anh.
Công thức cho mỗi mùa của Djokovic vẫn là khởi đầu suôn sẻ tại Australia Mở rộng, nơi được xem như "mảnh đất lành" chứng kiến anh bất bại suốt nửa thập kỷ. Nole đã có danh hiệu thứ 10 vào năm ngoái – gần gấp đôi kỷ lục sáu danh hiệu của huyền thoại chủ nhà Roy Emerson và Roger Federer thiết lập nhiều năm trước.
Djokovic mô tả Australia là nơi hạnh phúc của anh. Thậm chí một vết rách cơ cũng không thể ngăn Nole đoạt chức vô địch năm 2021. "Càng thắng nhiều ở một nơi thì bạn càng tự tin cho lần xuất hiện tiếp theo ở đó", Djokovic nói về Australia Mở rộng khi dự United Cup tuần trước.
Khi mặt sân và trái bóng quần vợt đang có xu hướng nhanh và mạnh hơn qua mỗi mùa, sự già đi của cơ thể là trở ngại lớn với Djokovic. Anh thừa nhận bản thân không di chuyển tốt như trước nên việc phòng ngự ngày càng khó khăn. Djokovic buộc phải giành thế chủ động sớm, chuyển trạng thái nhanh và dứt điểm khó nhất có thể.
Những thiết bị theo dõi tốc độ cao được phân tích tỉ mỉ bởi công ty Anh Tennis Viz và Tennis Data Innovations - một liên doanh giữa ATP Tour và ATP Media, chứng minh Djokovic từ một chuyên gia phòng thủ phản công đã trở thành người tìm cách tấn công ở mọi cơ hội có thể.
Giao bóng là chi tiết đầu tiên Djokovic phải cải thiện, khi theo đuổi lối chơi tấn công tiết kiệm sức. Vào mùa đỉnh cao 2015, anh chỉ là tay vợt giao bóng loại khá, tốc độ trung bình đạt 185 km/h. Kể từ khi làm việc với HLV Ivanisevic, một chuyên gia giao bóng, Djokovic đã nâng cấp cú giao bóng lên tầm cao mới. Từ 2019 đến 2023, cú giao của anh đạt tốc độ trung bình lên 193 km/h.
Cải thiện của Djokovic không đến từ việc công nghệ sản xuất vợt tốt hơn hay bóng nhẹ hơn. Tốc độ trung bình cú giao bóng trên ATP Tour những năm qua gần như không tăng, chỉ từ 186 lên 188 km/h. Điều này có nghĩa, trong khi các đối thủ đứng im hoặc cải thiện rất ít, Djokovic đã nhảy vọt so với chính anh và so với mặt bằng chung.
Tốc độ giao cải thiện, chất lượng giao bóng của Djokovic cũng tốt hơn. Số liệu từ Tennis Data Innovations cho thấy cú giao bóng một của Nole năm 2023 gần vạch hơn 5cm so với năm 2015 và gần hơn 8cm so với mặt bằng chung ATP. Điều này quan trọng với bất kỳ bề mặt sân nào, nhưng khác biệt nhất ở sân cứng có độ lướt nhanh tại Melbourne Park. Cú giao ra mang ở sân này gần như sẽ đưa bóng trượt ngoài tầm với của đối thủ ngay lập tức.
Khoảng cách trung bình từ điểm bóng rơi đến vạch, trong những cú giao bóng của Djokovic (vàng) và phần còn lại ATP Tour (xanh) trong năm 2015 và 2023. Ảnh: TennisViz
Cú trả giao bóng cũng được Djokovic cải thiện dù anh từ lâu đã là chuyên gia trả bóng. Thống kê cho thấy tỷ lệ Djokovic trả giao bóng hai thành công về trái tay của đối phương mùa 2023 là 47%, cao hơn 39% của năm 2015. Nhờ đó, anh đặt bản thân vào vị trí tấn công tốt hơn ngay sau cú trả giao. Tỷ lệ chuyển đổi điểm số sau khi giành vị trí tấn công của Nole cao nhất ATP Tour với 72,1%.
Làm thế nào Djokovic ghi điểm ổn định như vậy? Cú thuận tay nhanh hơn khoảng 4 km/h là một trong những yếu tố then chốt. Vào năm 2015, cú thuận của Djokovic có tốc độ trung bình 120 km/h, nhưng hiện tại, nó lên tới 124 km/h. Djokovic cũng đánh bóng sớm hơn trước kia, khi vị trí tấn công tiến gần trong sân hơn 60 cm. Vì thế, đối thủ bị Djokovic lấy đi vài giây hồi phục và chuẩn bị, từ đó nhịp thở của họ bị bóp nghẹt hơn.
Hung hãn hơn khi tấn công nghĩa là Djokovic giảm bớt số lần phòng thủ, giảm bớt số quả bóng phải đuổi theo và số lần vung vợt. Điều này chắc chắn phù hợp với tay vợt gần 40 tuổi. Nó khá giống cách Federer chơi trong những năm cuối sự nghiệp, nhưng chắc chắn, ổn định và khôn ngoan hơn, vì Djokovic có nền tảng phòng ngự tốt hơn đàn anh Thụy Sĩ.
Năm 2015, Djokovic và Nadal dẫn đầu ATP Tour ở tỷ lệ ghi điểm trong thế bị đối thủ dồn về hai góc sân, với 43,3%. Điều này có nghĩa là hai tay vợt đang dẫn đầu số Grand Slam đã ghi điểm trong gần một nửa số lần phải chạy theo cứu bóng. Họ làm được điều đó nhờ nền tảng phòng ngự được xây dựng chắc chắn suốt nhiều năm đỉnh cao. Những điểm số đó được người chơi gọi là "điểm ăn cướp", góp phần phá hủy tinh thần thi đấu của đối thủ.
Tỷ lệ "cướp điểm" của Djokovic mùa 2023 giảm còn 36,4% nhưng vẫn hơn mức trung bình 34% của ATP Tour, và là con số rất tích cực vì anh đã ở tuổi 36. Đi sâu vào các chỉ số quan trọng để thấy rằng Djokovic giỏi hơn hầu hết các đối thủ hiện tại. Xây dựng lối chơi hiệu quả cao giúp Djokovic thắng nhiều game nhanh gọn, từ đó tốn ít năng lượng hơn mức bình thường cho mỗi trận thắng.
Đối thủ của Djokovic lúc này gần như chỉ có một lựa chọn: Tấn công trước khi bị tấn công. Họ phải bắt Djokovic chạy nhiều hơn, chơi phòng ngự nhiều hơn và bào mòn thể lực nhiều hơn, như cách Djokovic đã làm hơn một thập kỷ trước với các đối thủ sừng sỏ cùng thời. Cựu số một thế giới Andy Roddick từng than vãn: "Đầu tiên Djokovic lấy đi đôi chân của bạn, sau đó là cái đầu của bạn". Học chính Djokovic để đánh bại Djokovic, đó là thứ các tay vợt ngày nay cần để ngăn cỗ máy chiến thắng mạnh nhất lịch sử.
Djokovic cứu bóng trong một trận đấu ở ATP Finals, tại Turin, Italy tháng 11/2023. Ảnh: Reuters
"Giành thêm danh hiệu, phá nhiều kỷ lục là thứ thúc đẩy tôi mỗi ngày. Không có gì bí mật về điều đó", Djokovic nói trước khi vào mùa 2024. Anh đặt mục tiêu kiếm thêm Grand Slam, Davis Cup và vinh quang chưa từng có - HC vàng Olympic. Nole thích thú với việc dập tắt tham vọng của các tài năng trẻ. Hai thế hệ Next Gen đã xuất hiện nhưng vẫn chưa làm cách nào để khiến Djokovic nhường ngôi.
"Muốn tôi biến khỏi ATP Tour thì chỉ có cách đá vào mông tôi", Djokovic khiêu chiến các đàn em, trong lúc bố anh kêu gọi con trai giải nghệ sau năm 2024 vì đã đoạt quá đủ vinh quang.
Các tay vợt trẻ cũng có thể trông chờ vận nay, như Djokovic tự rút lui vì chấn thương hoặc một vấn đề nào đó. Nole vừa bị đau nhẹ ở cổ tay trong quá trình chuẩn bị cho Australia Mở rộng. Nhưng năm ngoái, anh đã vô địch Grand Slam này với một chấn thương gân kheo nghiêm trọng mà Ivanisevic mô tả là bất cứ tay vợt nào khác cũng sẽ rút lui. Năm 2021, Djokovic cũng đăng quang với một vết rách cơ bụng từ vòng ba.
"Tôi biết phải làm gì để duy trì trạng thái tối ưu của cơ thể"", Djokovic nói, thêm rằng anh vẫn muốn chơi quần vợt dù phải di chuyển xa gia đình hàng tuần, thậm chí hàng tháng.
Cách Djokovic không từ bỏ, mà luôn tìm giải pháp thích nghi, cải thiện trò chơi và không ngừng phát triển bản thân có lẽ là một bài học vượt phạm vi quần vợt.
